लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको आधार राजनैतिक पर्यटन

देश प्रमुख जनताले चुनेर पठाएको ब्यक्ति हुने ब्यबस्थालाई गणतन्त्र भन्ने गरिएको छ । बिश्वका केही गणतान्त्रिक मुलुक मध्ये नेपाल पनि एक हो । नेपालमा गणतन्त्र ल्याउनुका लागि यहाका नेताहरुको पर्यटन गतिबिधिले उल्लेखनीय योगदान गरेको छ ।

 
राणाकालमा शाहबंशका महाराजहरु गद्दीमा बस्न पाए पनि उनीहरुले भने जस्तो शाषण गर्न पाएका थिएनन् । त्यही भएर त्रिभुवन राजाले राणा न्दा जनताको साथ दिए । फलत जनताहरुको साथ पाएर नेपालबट १०४ बर्षे जहानिया राणा शाषणको पतन भयो ।

 
आफ्नो दैनिक गुजाराको लागि भन्दा फरक कामको लागि एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा जाने कृयाकलापलाई पर्यटन भनिन्छ । राजनैतिक दलले गर्ने धर्ना, जुलुस, आन्दोलन, ज्ञापनपत्र बुझाउने, दवाबमुलक कार्यक्रमहरु, भोट माग्न जाने, तोडफोड, आगजनी लगायतका गतिबिधि राजनैतिक पर्यटन अन्तर्गत पर्दछन् ।
त्रिभुवनले भारतबाट फर्केर जहाज चढेर नेपाल आएका थिए । यो ने नेपालमा भएको पहिलो ऐतिहासिक उडान रहेको छ । त्यस पछिका दिनमा काठमाडौंमा बिमानस्थल बन्यो । हालसम्म पनि सो बिमानस्थल नेपाल भित्र आउने र बाहिर जाने महत्वपुर्ण नाकाको रुपमा रहेको छ । नेपाल आउने असी प्रतिशत भन्दा बढी बिदेसी पर्यटकहरु यसै बिमानस्थल मार्फन नेपाल प्रबेश गर्दछन् ।

नेपालमा हुने राजनैतिक आन्दोलनका खाकाहरु भारतमा बसेर योजना बनाइने गरिएका छन् । यसबाट नेपालका आन्दोलनहरु सफल पार्न नेपाली नेताहरु पर्यटकका रुपमा भारत पसेर भारतीय एजेण्डा बोकेर नेपाल फर्किन्छन् भन्ने स्पष्ट हुन्छ ।

 
भारतमा बनेको ऐजेण्डाहरुमा कुनै न कुनै रुपमा भारतीय स्वार्थ लुकेको हुन्छ । अन्तराष्ट्रिय पर्यटनमा नेपालीलाई फाइदा भए पनि राजनैतिक पर्यटनले भने नेपाली राजनितिलाई भारतमुखी बनाएको छ ।
नेपालका आन्दोलनका योजनाहरु नेपालीमुखी बनाउन भने नेताहरुले यहीका पर्यटन स्थलहरुमा गोप्य अथवा राजनैतिक बैठक गर्न सक्नु पर्दछ । भारतमा गरिने बैठकमा नेपाली नेताले भारतीय दलालको रुपमा मात्र काम गर्ने गरेका छन् । यस्तै प्रकृतिले गर्दा सात सालमा आएको प्रजातन्त्र एक दशक मै पञ्चायती ब्यबस्थामा परिणत भएको थियो ।

 
भारतमा बनेको योजनाका आन्दोलहरुले नेपालमा हुने ब्यबस्था परिबर्तन दिगो हुन सकेका छैनन् । आन्तरीक रुपमा हुनु पर्ने गतिबिधिहरुमा भारतीय स्थार्थको चलखेलले सफलता पाउन नसक्दा, नयाँ नयाँ रुपका आन्दोलनका कार्यक्रमहरु गर्न नेपाली नेतालाई दवाव पर्ने गरेको छ ।

तर पनि ब्यबस्था परिबर्तनको लागि हुने निर्णायक आन्दोलन भने नेपाली जनताले गर्ने जनआन्दोलन नमको राजनैतिक पर्यटनबाट सफल हुने देखिन्छ । ६२ र ६३ सालमा १९ दिनको हडतालमा पुरै नेपालीले गरेको पर्यटनले नै ज्ञानेन्द«लाई जनताको नासो जनता मै फर्काउन दवाब परेको हो ।

लोकतन्त्र आएपछि भने नेताहरुको कुर्सी मोहको कारण तीन पटक सत्ता परिबर्तन भैसकेको छ । दर्जनौं पटक मन्त्री मण्डल बिस्तार भएको छ । संबिधान जारी गर्ने मिति नजिकिदा समेत सत्ता परिबर्तनको हल्ला चलेको छ ।
नेताहरुले जनतालाई भरिया सम्झिएका कारण लोकतान्त्रिक गणतन्त्र समेत धरापमा परेको छ । पर्यटकको रुपमा बिभिन्न स्थानमा पुगेका पुर्ब राजालाई राजतन्त्र ब्युतन सक्ने कुरा उठाउने बहाना मिलेको छ ।
गणतन्त्रपछि जनताले राजनैतिक पर्यटकको रुपमा नभएर देशके प्रकृति र संस्कृति बुझ्ने पर्यटक बन्न पाउने ठानेका थिए । तर लोकतान्त्रिक गणतन्त्र समेत सुरक्षित हुन सकेको छैन । स्वतफुर्त रुपमा चल्नु पर्ने संसदका सभाहरुमा देखिने अबरोध नगर्नको लागि दबाव दिन नागरीकहरु बाध्य भएका छन् ।

 
नेता गणमा बिरोधको लागि मात्र बिरोध गर्ने प्रबृत्ति हटेको छैन । उनीहरुले बिपक्षी दलका नेतालाई गाली गर्न काठमाडौंको टुडिखेल लगायत देशका ठुला चौरहमा राजनैतिक पर्यटहरु जम्मा पार्ने गरेका छन् । बानेश्वर, सिहदरवार, माइतीघर मण्डलामा दिनँहू जस्तो कर्मशील युवाहरुलाई काम गर्न रोकेर चकाचर्की नारा बोल्न लगाउदै आएको छ । यस किसिमको नाराबाजीले भने बिदेसी पर्यटकहरुमा नकारात्मक भावना उब्जाउने गरेको छ ।

 

Conclusions
ठुला नेताहरुलाई पनि नेपालको गलत दिशामा गइरहेको राजनैतिक पर्यटन मन परेको देखिदैन । त्यसैले उनीहरु तनाबबाट मुक्ति पाउन घुमफिरका लागि देश बिदेश पुग्ने गरेका छन् । राजनैतिक पर्यटनको मुल उदेश्य दलको कार्यकर्ता प्रदर्शन गर्नु हो । उनीहरुसंग पार्टीको योजनाका बारेमा छलफल गर्नु हो । नेपालमा भने नेताहरुले कार्यकर्ताहरुलाई एकोहोरो कुरा मात्र सुनाउने गरिएकोले राजनैतिक पर्यटन प्रभाबकारी हुन सकेकोक छैन ।
नेताको कुरा जनताले आमसञ्चार माध्यमबाट पनि थाहा पाउन सक्छन् । तर नेतालाई आफ्नो कुरा राख्न पाइएका कि भनेर जुलुस सभा र धर्नामा सहभागी हुने कार्यकर्ताले भने पुलिसको लाठी हात पार्ने गरेका छन् । यसबाट नेतालाई जनताको बोली बोल्नु भन्दा आफ्नो कार्यक्रममा सरकारी दमन भयो भनेर बिरोध गर्ने अर्को बहाना मिल्छ ।
नेता र पार्टीको लागि कार्यकर्ताहरुले गरेको योगदानको उचित मुल्याङकन नगरिदा जनता शोषित भैरहेका छन् । दिगो शान्तिको लागि कार्य गर्नु भन्दा कार्यकर्ता बीच झगडा गराएर ठुला नेताले मनोरञ्जन गर्ने गरेका छन् ।
अब भने राजनैतिक पर्यटनको महत्व कार्यकर्तालाई बुझाइनु पर्दछ । जुलुस लगायतका कार्यक्रमहरु निश्चित उदेश्यको लागि हुनु पर्दछ । बिरोध सभा भन्दा बढी नागरीकका कुरा नेतालाई सुनाउने ब्यबस्था भएको छलफलमा आधारीत राजनैतिक पर्यटनको प्रबद्र्धन समेत नेपाल पर्यटन बोर्डले गर्नु पर्दछ । राजनैतिक पर्यटन पार्टीहरुको योजनामा समाबेश नगरिएमा सम्म लोकतान्त्रिक गणतन्त्र संस्थागत हुन सक्दैन । नेपाल भ्रमण बर्ष सफल पार्न बन्द र हडताल हुनु हुदैन । नेताले राजनैतिक पर्यटनको महत्व बुझेमा नै बन्द हडतालमा भन्दा राजनैतिक पर्यटनमा उनीहरुको ध्यान जानेछ ।